18 listopada 2024 roku weszło w życie Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, wydane 13 listopada 2024 roku na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w myśl którego zamek piastowski z zespołem dworsko-parkowym w Międzyrzeczu został uznany za Pomnik Historii.
Międzyrzecz znalazł się na prestiżowej liście najcenniejszych zabytków naszego kraju, na której znajduje się już 130 cennych obiektów i założeń urbanistycznych, takich jak Biskupin, Wawel, i Jasna Góra. Na Ziemi Lubuskiej zamek międzyrzecki dołączył to takich unikatowych obiektów, jak klasztory w Gościkowie-Paradyżu i Augustianum w Żaganiu czy drewniany kościół w Klępsku.
Zamek piastowski w Międzyrzeczu ma bogatą historię. Już w IX wieku istniał tu gród plemienny, który w I połowie X wieku został włączony do rodzącego się państwa piastowskiego. W źródłach historycznych Międzyrzecz jest wymieniany już w końcu X i na początku XI stulecia: tu zlokalizowany był najstarszy klasztor chrześcijański na ziemiach polskich, a zamordowani w nim w 1003 roku mnisi, kanonizowani już w 1004 roku, zostali uznani Pierwszymi Męczennikami Polski.
W połowie XIII wieku, w wyniku utraty Ziemi Lubuskiej przez księcia Bolesława Rogatkę, gród międzyrzecki stał się najważniejszą twierdzą na polskiej granicy zachodniej. Od I połowy XIV wieku warownia stopniowo przekształcała się w zamek. Za panowania Kazimierza III Wielkiego zyskała ostatecznie formę murowaną. Kilkakrotnie modernizowana, wzięła udział w konfliktach zbrojnych na przestrzeni XIV- XVI wieku. Twierdza szczególnie odznaczyła się w 1520 roku, w ostatniej wojnie polsko-krzyżackiej, powstrzymując armię Zakonu maszerującą na Poznań. Zamek, zrujnowany po “potopie szwedzkim”, został odrestaurowany w skromniejszej formie. W tym czasie przestał pełnić funkcję siedziby starosty.
Na przełomie XVII i XVIII wieku starostowie międzyrzeccy wznieśli wygodniejszą rezydencję na terenie podzamcza. XVIII- wieczne zabudowania dworskie wraz z założeniem parkowym w 1946 roku stały się siedzibą jednego z najstarszych muzeów na Ziemiach Odzyskanych.
W zbiorach placówki znajduje się najcenniejsza na świecie kolekcja sarmackich portretów trumiennych wraz z tablicami herbowymi i epitafiami.
W zbiorach archeologicznych szczególnie cenne są dawne militaria oraz unikatowa gemma rzymska z III wieku n.e.
Kolekcja etnograficzna obejmuje artefakty prezentujące życie codzienne autochtonicznej ludności polskiej i lokalny strój ludowy: międzyrzecko-babimojski.
Zróżnicowaniem i klasą zabytków nie ustępuje mu dział historyczny, ukazujący Międzyrzecz jako wielokulturowy ośrodek dawnego pogranicza i bez mała najważniejsze miasto polskich Kresów Zachodnich.
Z inicjatywy dyrektora muzeum, pana Andrzeja Kirmiela, już w roku 2018 podjęto wysiłki zmierzające do uznania zamku piastowskiego wraz z zespołem dworsko-pałacowym za Pomnik Historii.
Stosowną dokumentację przedłożono już w sierpniu 2019 roku w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale rozpatrzenie wniosku znacznie wydłużyła pandemia w latach 2020-2022. Ostatecznie, po wielu perypetiach, międzyrzecka perła historyczna uzyskała status Pomnika Historii.
